เครื่องเขินคือภาชนะที่ทำมาจากไม้ไผ่ เคลือบด้วยยางรัก และตกแต่งด้วยชาด (หาง) หรือทอง ตัวภาชนะมีความบาง ผิวสัมผัสจะมีความเรียบเนียน เครื่องเขินได้รับความนิยมอย่างแพร่หลายในภูมิเอเชียอาคเนย์ เนื่องจากส่วนใหญ่แล้วจะเป็นข้าวของเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน ในเชียงตุงจะเรียกว่า “ยวนเถ่” หมายถึง เครื่องใช้ของคนยวน ซึ่งเป็นกลุ่มช่างที่ถูกส่งตัวไปอาศัยอยู่ที่เมืองเชียงตุงในสมัยพญามังราย ส่วนที่ชุมชนนันทาราม เป็นแหล่งผลิตงานเครื่องเขินแบบขูดลายเพียงแห่งเดียวในภาคเหนือของประเทศไทย ชุมชนแห่งนี้เดิมทีเป็นชาวไทเขินที่ถูกกวาดต้อนมาจากเมืองเชียงตุงในสมัยพระเจ้ากาวิละ เป็นกลุ่มช่างที่มีความชำนาญในการทำเครื่องเขิน ในอดีตเรียกว่า “คัวฮักคัวหาง” แต่เมื่อได้รับอิทธิพลจากสยาม จึงเกิดการนิยามชื่อเรียกใหม่ว่า “เครื่องเขิน” โดยในยุคสมัยนั้นมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบเครื่องเขินให้ตรงความความต้องการของผู้บริโภคจากทางภาคกลางอีกด้วย

เครื่องเขินนันทารามมีส่วนประกอบหลักอยู่ 3 อย่าง คือ ไม้ไผ่ ยางรัก และชาด (หาง) ส่วนขั้นตอนการผลิตก็ประกอบด้วย 3 กระบวนการหลัก คือ การขึ้นโครงสร้างของภาชนะ การทายางรัก และการขูดลาย เมื่อเสร็จสิ้นกระบวนการดังกล่าวนี้แล้ว จึงนำภาชนะมาถมด้วยชาด ดังรายละเอียดต่อไปนี้